
Czerniak złośliwy jest
najbardziej złożony spośród wszystkich nowotworów skóry oraz
wymaga innego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego niż rak
podstawnokomórkowy czy płasko-nabłonkowy. Na szczęście coraz
większa świadomość społeczna przyczyn prowadzących do rozwoju
raka skóry oraz sposobów zapobiegania mu, a także poznanie jego
wczesnych objawów i nowe metody leczenia sprawiają, że ryzyko
zgonu jeszcze się zmniejsza.
Dlaczego promienie słoneczne i inne żródła promieniowania
ultrafioletowego, np. solaria, mogą wywołać tak śmiertelne zmiany
w skórze? Wina nie leży po stronie widzialnego widma światła
słonecznego, lecz w „ukrytym” dla człowieka promieniowaniu
ultrafioletowym. Promieniowanie to pobudza komórki warstwy
podstawnej skóry do wytwarzania związków chemicznych zwanych
czynnikami wzrostu, które z kolei hamują odpornościowe mechanizmy
obronne i prowadzą do powstawania niewidocznych zmian w ludzkim DNA
– najważniejszym związku chemicznym potrzebnym do zdrowego
odtwarzania się komórek. Kluczowe dla tych zmian jest to, w jaki
sposób prawidłowe komórki „umierają” po spełnieniu swoich
życiowych funkcji.
Jednym
z działań promieni słonecznych na skórę jest hamowanie apoptozy.
Komórki uszkodzone przez promieniowanie ultrafioletowe nie mogą
rozpoznawać wczesnych zmian prowadzących do rozwoju raka i nie
przestrzegają zaleceń wydawanych przez kontrolę jakości, która
nakazuje im umrzeć. Zamiast tego dalej się mnożą i produkują
coraz więcej komórek potomnych, którym przekazywany jest ten sam
błąd. Wkrótce prawidłowa budowa skóry ulega zniszczeniu, gdyż
komórki niepodlegające apoptozie rozmnażają się szybciej niż te
leżące wokół nich; zabierając im miejsce, mnożą się i tworzą
masę nieprawidłowych komórek, która wystaje ponad zdrowe tkanki.
Pierwszym objawem tego stanu jest guz bądź guzek, pogrubienie lub
niegojące się owrzodzenie skóry.
Najważniejszą
informację jest to, że jeśli na skórze posiada się wiele znamion
barwnikowych, lepiej unikać bezpośredniego kontaktu skóry z
promieniami słonecznymi.
Wykrywanie-
Samodzielne wyrywanie
wczesnych ognisk czerniaka.
Im
wcześniej zauważymy ognisko czerniaka na swojej skórze, tym
większe są szanse na to, że zostanie on uchwycony przed
wytworzeniem odległych przerzutów i że uzyska się trwałe
wyleczenie.
Istnieje
duże prawdopodobieństwo, że zmiana na skórze jest czerniakiem,
gdy jest niesymetryczna (większość łagodnych zmian ma symetryczny
kształt), ma nierówne obrysy i jej granice sprawiają wrażenie
rozmytych, a ponadto jakby w sposób niezauważalny wnika w
sąsiadującą z nią skórę, na jej powierzchni występują
różnorodne odcienie koloru brązowego, czarnego lub niebieskiego i
jej średnica przekracza 6 mm. Powyższe cechy stanowią podstawę
rozpoznania czerniaka z wykorzystaniem systemu ABCDE, który stosuje
się, aby ostrzec osoby na świecie, że mogą mieć ten nowotwór:
A
– oznacza asymetrię
B – oznacza rozmyte granice
C – oznacza zmiany w zabarwieniu
D – oznacza średnicę powyżej 6 mm
E – oznacza uniesienie zmiany powyżej poziomu skóry lub powiększenie wymiarów
E – oznacza uniesienie zmiany powyżej poziomu skóry lub powiększenie wymiarów
System ABCDE nie uwzględnia
„guzkowatych” postaci czerniaka, które mogą być symetryczne i
mieć dobrze widoczne gładkie, regularne brzegi, w wyniku czego
pacjent może się zgłosić do lekarza już w zaawansowanym stadium
rozwoju choroby. Ponadto w czerniakach guzkowatych i tych o małych
wymiarach mogą nie występować zmiany w zabarwieniu, a małe zmiany
nowotworowe niekiedy dają odległe przerzuty, zanim osiągną
średnicę 6 mm. W przypadku wczesnych postaci czerniaków mogą nie
występować kryteria ABC i D. System ABCDE nie bierze pod uwagę
„świeżych” zmian w wyglądzie skóry, co jest jego poważną
wadą.
Nowe opracowania broszurowe
wydane przez Amerykańskie Towarzystwo Przeciwrakowe i grupę
zajmującą się badaniami nad rakiem w Wielkiej Brytanii nie
korzystają z systemu ABCDE – został on zastąpiony nowym,
siedmiopunktowym testem. Poniżej podano trzy główne cechy
czerniaka:
- Zmiana wielkości
- Zmiana kształtu
- Zmiana zabarwienia
Trzy mniejsze objawy to:
- Zapalenie, tworzenie się strupa lub krwawienie
- Zmiany w odczuwaniu (zmiana sprawia wrażenie innej niż była, może pobolewać lub swędzieć)
- Średnica 7 mm lub większa